Statuty Uniwersytetu Krakowskiego z 1604 r. (tzw. Dobrocieskiego)

Rękopis Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. 47 ½ , s. 1–29.

[s. 1]

Reformatio Universitatis Generalis Studii Cracoviensis statutorum in rectoratu reverendi domini Nicolai Dobrocieski iuris utriusque doctore, ecclesiarum cathedralis Cracoviensis et Sandomiriensis canonici, per eundem dominum rectorem et deputatos ab universitate facta, stabilita, et per totam universitatem nullo contradicente approbata in anno 1604 Martii 23.

[hasła: rektor uniwersytetu, zgromadzenie uniwersytetu]

De personis et rebus ad universitatem pertinentibus

Pars Prima

De electione rectoris

Quia in electione rectoris universitatis nostrae prima libertas et dignitas maxima, communeque omnium bonum vertitur, et tunc statuta in publica omnium audientia legi consueverunt, quae neminem de corpore universitatis existentem ignorare convenit, antiquam conclusionem in executionem deducentes ordinamus. Ut omnes omnium facultatum doctores, magistri, licentiati, baccalaurei et studiosi pro decore et honore universitatis et actus huiusmodi in habitu quisque statui suo convenienti pro die et hora electionis conveniant, et ibidem perseverent, donec rector eligatur sub debito obedientiae, et trium marcarum poena. Quam poenam dominus rector electus in eos, quos decani facultatum et bedelli universitatis abfuisse [s. 2] notaverint, extendere teneatur, nec eam cuiquam condonare valeat, sed in fiscum universitatis integre inferatur.

Modus eligendi rectorem servetur omnino secundum vetus statutum et corruptela, quae abusu quodam inoleverat in modo eligendi rectorem per certos quosdam et natos electores penitus tollatur, nec sint aliqui vel in primis, vel in secundis vel in tertiis certi electores, sed eligantur libere secundum statutum ex omnibus omnium facultatum doctoribus, magistris etc. Clamores et tumultus nemo excitare audeat in hoc electionis actu, sub poena exclusionis a convocationibus universitatis, per annum, si fuerit magister vel licenciatus, si baccalaureus vel studiosus, sub poena exclusionis ab introitu scholarum per annum. Rectore mortuo, senior pater statim post mortem eius convocationem facere tenetur doctorum et magistrorum collegiatorum, qui de alio rectore authoritatem habebunt providendi secundum antiquam consuetudinem, argumento eorum quae habentur in statuto De residentia rectoris, et in Formulari antiquo, folio 5 circa finem.

[hasła: wybory, rektor uniwersytetu, zgromadzenie uniwersytetu, kara pieniężna, dziekan wydziału, bedel, elektor, kara wykluczenia, relegacja, wilczy bilet]

De iudiciis rectoris

Quod a prima fundatione et concessione tam Sedis Apostolicae quam regum totiusque Reipublicae universitas nostra obtinuit, inviolabiter observari volumus. Ut rector habeat iurisdictionem ordinariam super omnes, qui in civitate Cracoviensi et suburbiis eius studii causa moram traxerint^a [s. 3] in omnibus causis civilibus et criminalibus levioribus, nec ullus unquam in eisdem causis doctorem, magistrum, scholarem, bedellum, stationarium alibi coram iudice quocunque ecclesiastico vel saeculari audeat convenire sub poena decem marcarum grossorum Pragensium. A sententia autem rectoris nullus appellare audeat, aut supplicare aut restitutionem in integrum petere, nisi ad consiliarios universitatatis. Quod ne passim temere fiat, volumus, ut per appellantem vadium appellationis duorum florenorum prius apud rectorem deponatur. Quod si fuerit causa magni momenti, a consiliariis poterit dari appellatio ad universitatem, vadio appellationis quatuor florenorum prius apud rectorem deposito. Si autem causa fuerit inter professores beneficiatos, ad episcopum Cracoviensem pro tempore existentem recurri debet iuxta privilegium Vladislai regis, per Sedem Apostolicam confirmatum. Quidquid autem episcopus cum rectore et decanis facultatum vel maiori parte decreverit, istud sine omni contradictione servare debebit sub poena excommunicationis et exclusionis, iuxta privilegium Alberti episcopi et cancellarii universitatis et Sedis Apostolicae delegati: et hoc ne professores per lites et iurgia a suis lectionibus avocentur, et finis litibus expeditus imponatur. in Conclusionibus fol. 53.

^a Słowo poprawione, było: traxerit.

[hasła: rektor uniwersytetu, władza sądownicza, sprawy cywilne, sprawy karne, doktor, magister, student, bedel, księgarz, apelacja, kara pieniężna, konsyliarz uniwersytetu, kanclerz uniwersytetu]

De pecunia universitatis et privilegiis

Quae recte statuta sunt de pecunia universitatis et privilegiis [s. 4] eius, ea ad executionem deducere ordinamus. Primo, ut sit locus reparatus in thesauro Colegii Maioris, ubi pecunia universitatis, privilegia, resque ceterae asserventur. Secundo, ut inventarium authenticum, eorum omnium, quae asservabuntur in thesauro, conficiatur manu rectoris et decanorum omnium facultatum subscriptum. In quod inventarium etiam in posterum inscribentur omnia et singula, quae ibi inferentur. Tertio, ut custodes duo, unus e theologis, alter e iureconsultis in triennium eligantur, eadem die qua fit procuratoris universitatis electio. Quarto, ut librum compactum habeant, in quo unusquisque nomen suum inscribat, si quando aliquid pro usu suo ex thesauro universitatis de consensu rectoris accipiet. Quinto, ut secundum inventarium omnia reddere sint obligati custodibus, qui in locum illorum postea eligentur. Postremo, ne^a rector ultra decem marcas de pecunia universitatis propria authoritate exponere praesumat. Quoniam procurator universitatis et alii professores frequenter opus habent privilegiis ad informationem de officiis et beneficiis suis, ne semper authentica opus sit accipere, conficiantur libri, in quibus describantur omnia privilegia et munimenta, quaecunque reperiri possunt. Unus pro Collegio Maiori et omnibus ad illud pertinentibus, alter pro Collegio Iureconsultorum: tertius pro Collegio Minori, quartus pro Collegio Medicorum, quintus pro bursis omnibus studiosorum.

Statuimus etiam, ut procurator universitatis arendas seu [s. 5] locationes domorum et decimarum absque rectoris et omnium facultatum decanorum consensu faciat, qui omnes in locatione eiusmodi domorum aut decimarum attendere debent, quo universitatis meliorem

facere posset conditionem, in Conclusionibus fol. 51.

Diligentiam in professoribus excitare praemio et poena cupientes dismembrationibus iam ante constitutis, ex praepositurae s. Floriani, ex Korczyn, ex Bursa Hungarorum commodiora tempora assignentur. Nimirum uni statim post Pascha, alteri statim post festum s. Michaelis in fine commutationum, ubi rector informationem a decanis accepta de singulorum professorum negligentia habebit in manu, quo puniet cuiusque negligentiam et quod ex vi iuramenti circa confirmationem suam praestiti ex praescripto statutorum universitatis tenetur.

^a Słowo poprawione, było: ut.

[hasła: przywileje uniwersytetu, skarbiec, kustosz skarbca, inwentarz, księga wypożyczeń, kopiariusz, prokurator uniwersytetu, rektor uniwersytetu, dziekan wydziału]

De beneficiis universitatis

Quia grave scandalum reputatur, si homines, qui alios docent, beneficia ecclesiastica male administrent, atque officia ad quae ratione ipsorum obligantur negligant, statuimus, ut singulis annis initio commutationis aestivae diebus non legibilibus praepositus cum consiliariis visitet beneficia, quisque domus suae hic Cracoviae et in suburbiis consistentia ac diligenter scrutetur, an sit ex integro supellex ecclesiastica, cuius inventaria ordinate descripta^a in unaquaque domo esse debent; et an officia divina secundum fundatorum voluntatem peragantur. De qua visitatione ipsi praepositi collegiorum domino rectori teneantur reddere [s. 6] rationem post confirmationem ad maximum in tribus septimanis, sub poena duorum florenorum. Qui quidem secundum praestitum iuramentum partes omnes universitatis considerare et omnes defectus corrigere est obligatus.

Pro parochialibus etiam extra civitatem consistentibus, singulis annis tempore vacantiarum dominus rector deputare tenebitur visitatorem unum ex professoribus, quem ad hoc magis idoneum putaverit, qui una cum procuratore universitatis ad ecclesias Luborzycensem, Prossoviensem, Corcinensem, Premykoviensem sumptu possessorum earundem descendent, et de omnibus defectibus domino rectori fidelem relationem facient circa finem vacantiarum, sub poena simili duorum florenorum tam per procuratorem, quam per visitatorem deputatum incurrenda. Domos etiam universitatis procurator singulis annis cum uno a rectore deputando revideat.
^a Nadpisane.

[hasła: beneficjum, prepozyt kolegium, konsyliarz kolegium, rektor uniwersytetu, kara pieniężna, prokurator uniwersytetu]

De electione decanorum

Quamvis antiquo statuto cautum erat, ut decani in singulas commutationes eligerentur vel reeligerentur, tamen quia propter causas certas et rationabiles postea conclusum est et in hunc usque diem observatum, ut in Facultate Theologica, Iurisconsultorum, Medica decanatus esset annuus, et in omnibus facultatibus ne iterato cuique sed ex ordine singulis deferatur, singularum facultatum posterioribus constitutionibus de electione decanorum standum esse decernimus. Hoc insuper adiicientes, ut decani omnium facultatum singu[s. 7] lis septimanis

negligentias professorum manu sua scriptas vel subscriptas, per bedellum ad dominum rectorem transmittere teneantur.

[hasła: wybory, dziekan wydziału, zaniedbania, profesor, bedel, rektor uniwersytetu]

De electione collegiatorum

Statutum de electione collegiatorum veluti apprime salutare ad usum omni ex parte revocandum censemus. Et ne in electionibus errores admittantur, semper ad convocationem dominorum doctorum et magistrorum, ad quos pertinet electio, afferatur privilegium officii vel beneficii, quod conferendum est, ut ex eo appareat, quae conditiones requirantur ad illud officium vel beneficium, et quis ex candidatis sit aptior ad eas obeundas in Conclusionibus fol. 26.

Absens vero non laborans, ac in universitate non residens ad officia et beneficia nullo modo vocandi, iuxta Conclusiones fol. 48.

Quamvis qui prior est tempore potior est et iure, eos tamen solos senium defendit, quibus ceterae virtutes ad assequendum illum gradum suffragantur, iuxta privilegium Vladislai regis et Joannis XXIII papae in Privilegiorum volumine fol. 25, 29, et Alberti episcopi Cracoviensis ibidem. Et qui laborando et honeste vivendo magis se habiles et idoneos fecerint, aliis prius vocandi sunt iuxta privilegium universitatis fol. 54.

Illud vero observandum est, ne sine magna et evidenti causa, minus laborans magis laboranti praeferatur, quod cavetur statuto De plus laborantibus fol. 8.

Quia qui in aliqua professione excellens est, non modo magnum toti universitati affert decorem, sed etiam in auditoribus maiorem profectum facit, [s. 8] volentes quam excellentissimos in universitate habere professores, statuimus, ne de una professione ad aliam facilis concedatur transitus, contra privilegium Joannis episcopi Cracoviensis. Quemadmodum igitur de astrologo ordinatum est in privilegio fol. 49 ut per quindecem annos in eadem professione propter maiorem experientiam acquirendam perseverent, ita in aliis professionibus fieri expedit, ut qui ad poesim vel oratoriam facultatem, aut ad philosophiam aptus fuerit iudicatus ingenio, in eadem per quinque ad minimum annos versetur. Hoc tamen nullum debet impedimentum afferre, quominus ad optionem beneficiorum, quae illum ratione ordinis concerneret, admittatur, quia nullum fiet praeiudicium voluntati fundatoris, cum ea lectio ab altero legetur, quam legere hic debebat.

Quia ordinarius decano et custodi s. Floriani duodecem minorum collegiatorum institutionem concredidit, quae illi ipsi de iure competebat, vetans sub onere conscientiae et excommunicationis poena, ut invalidos et ad lectiones minus indoneos instituant: omnino necessarium esse iudicantes: ut qui ad aliquam lecturam e Minori Collegio eligetur, teneatur institutionem statim sequenti die a decano vel custode s. Floriani respective petere, et iuramentum circa institutionem praestari solitum de obedientia ordinario exhibenda, inventario rerum beneficii sui conficiendo, bonis ecclesiae non alienandis et alienatis, pro posse recuperandis praestare, et literas institutionis formatas sub manu et sigillo instituentis, quae gratis dari debent, accipere, nec patiantur [s. 9] in gravamen conscientiae suae, dicti decanus et custos aliquem absque institutione canonica lecturas tenere.

Indignum videtur ea, quae virtuti, industriae et eruditioni debentur, per sordes aut alias vias obliquas et illicitas quaerere. Proinde statuimus, ut si quis per corruptiones aliquem gradum aut vocationem acquirere in universitate nostra tentaverit, et ipse illo ascensu privatus censeatur, et alium expectare cogatur. Cum nimis absurdum sit inter homines studiis deditos, vanas et superfluas expensas fieri, quarum expensarum cupiditate crescente, alii vacui remanent et gravati, prohibemus ne in iucundo suo ingressu aliqui ad collegia vocati, prandia solemnia aut coenas apponant, sed sufficiat dare prandium pro communitate ordinarie, uno atque altero ferculo lautius, et singulis collegiatis illius collegii, ad quod ingreditur, unam vini quartam apponere. Vide Conc. Trid. Sess. 24 c. 14.

[hasła: powoływanie, członek kolegium, beneficium, profesor, biskup, Kolegium Mniejsze, koszty]

De vita et honestate collegiatorum

Severitas iudiciorum et disciplinae tam apud dominum rectorem quam in facultatibus et collegiis restituatur, et hoc omnibus residentibus sit propositum, ut vitia extirpentur, et scandala procul sint ab iis, qui aliis vivendi norma esse debent. Si quis igitur fuerit contentiosus, rixosus, contumeliosus, aut percussor, puniatur iuxta conclusionem universitatis in rectoratu Martini Crokier factam, si vero fuerit potationi deditus, lusor aut concubinarius, vel aliquod aliud scandalum admiserit, et de hoc convictus fuerit, pro una vice puniatur detractione ter[s. 10] tiae partis distributionis vel salarii sui annui, pro secunda vice media parte, pro tertia tota dismembratione et salario, pro quarta, ascensu privetur et data incorrigibilitate de collegio ac etiam de universitate excludatur.

Ut per decentiam habitus extrinseci morum honestas intrinseca ostendatur, ordinamus, ut professores vestes proprio congruentes ordini semper deferant, potissimum vero in actibus publicis universitatis bireta, insignia doctoratus et magisterii sui, togas, epitogia et caputia, cum ad hoc non solum statutis universitatis fol. 14. 40. sed etiam legibus ecclesiasticis ex praescripto Concilii Trid. Sess. 14. c. b. et Consistit. Synodalium fol. 8 teneantur, neque coloribus prohibitis rubeis, viridibus, vel aliquo vario utantur. Si quis habitum decentem non detulerit pro prima vice puniatur poena 8 grossorum, pro secunda 16. grossorum, pro tertia 24 grossorum, pro quinta dismembratione privetur.

[hasła: rektor uniwersytetu, prepozyt kolegium, członek kolegium, wynagrodzenie, kara pienieżna, kara wykluczenia, ubiór, insygnia, toga]

De anniversariis et aliis mandatis rectoris

Quia aequum, ut sempiternam colere memoriam fundatorum et aliorum benefactorum, recte a maioribus institutum est, ut singulis Quatuortemporibus missa per totam universitatem celebretur, in qua commemoratio^a brevi facta tam vivorum, quam mortuorum benefactorum universitatis nostrae per unum ex theologis fierit. Quae dipticha revidenda sunt, et postea propter eos, qui de novo in ea referuntur revidenda sunt. Celebramus et alia anniversaria ordinaria certis anni temporibus, pro rege Vladislao Jagellone fundatore universitatis [s. 11] ultima Maii, pro Hedvige regina consorte Vladislai, fundatrice universitis 11 Julii. Pro Casimiro tertio Vladislai Jagellonis filio et posteris eius feria 3 Pentecostes. Pro Joanne Alberto, Casimiri filio 27 Junii, pro Stephano rege die Ascensionis Domini, pro Anna

Jagelonia regina consorte eiusdem Stephani regi die Nativitatis S. Mariae. Pro domino Luca Noskowski feria 5 ante dominicam Palmarum. Sed quia universitas non propter anniversaria obtinenda, sed propter lectiones fundata est, omnino cavendum esse arbitramur, ne facile eiusmodi anniversaria multiplicentur. De aliis mandatis Rectoris servetur, quod conclusum est in rectoratu domino Mathiae de Miechow fol. 36 nimirum: De caetero, non fiat mandatum ad sepeliendum et exequias peragendas, nisi actu studia exercentibus praecipue doctoribus, magistris et emeritis, qui laboribus suis universitatem ampliarunt, similiter fiat mandatum illis, qui pro universitate aliqua condigna fundaverunt, ut regibus Poloniae et magnificis duntaxat benefactoribus, qui universitatem prebendis adauxerunt et suis dotationibus ornaverunt. Externis autem, seu non intitulatis et intitulatis studia deserentibus, etsi importuna fierit instantia et requisitio, nullo modo admittatur mandatum, nisi ad minus ponantur universitati prius realiter et in effectu quinque sexagenae in pecunia parata.

Obviam vero ad excipiendum non exeat universitas, nisi Serenissimo Regi Poloniae semel, ad maximum bis in anno, praecipue dum Sua Maiestas diu abfuerit Cracoviae. legatos et nuntios Apostolicos in [s. 12] Civitatem primo ingreditentes semel tantum excipiat, reverendissimo domino episcopo Cracoviensis, cancellario universitatis post electionem et consecrationem duntaxat semel tota universitatis occurrat. Aliis vicibus cum advenerit rector cum aliquot doctoribus et non tota universitate in Curia Suae Reverendissimae Paternitatis excipiet et invitabit. Ad ceteros Pontifices non currat universitatis invitatum, nisi esset aliquis Pontificum singularis fautor, et actu benefactor universitatis.
^a Słowo poprawiane, było: commemoratione.

[hasła: rektor uniwersytetu, aniwersarz, fundator, benefaktor, wykłady, czlonek uniwersytetu, ceremoniał, król, adventus regis, kanclerz uniwersytetu]

De notario universitatis

Placuit universitati propter acta et conclusiones universitatis, scribendas literas et alia universitatis negotia expedienda, unum semper deligi ex professoribus Novorum Iurium aptiorem, qui laboribus ordinariis non sint impediti, notarium publicum universitatis, qui iurabit rectori, quod ipsi obediet, et ad quamlibet eius vocationem aderit, universitatis honorem et statum procurabit, secreta sibi per rectorem et universitatem iniuncta celabit, et in pertinentibus ad officium suum, statuta universitatis servabit. Eius officium erit tribus diebus in septimana ordinarie ad rectorem venire, pro iis horis, quas rector ad iudicia sibi exercenda elegerit. Acta coram rectore fideliter inscribere, in convocationibus universitatis quae rector legenda praeceperit legere et conclusiones universitatis fideliter adnotare, omnes literas, quas universitas ex aliqua causa ad aliquos dirigit vel accipit, regestrare. Literas, formulas^a metriculae et promotionum quarumvis ad externos subscribere, atque etiam causas [s. 13] universitatis in iure spirituali incidentes promovere. Habebit notarius singulis quatuor anni temporibus pro salario suo duos florenos ex fisco universitatis, et pro singulis literis promotionum florenum unum, pro metricula grossos 10, pro actis coram rectore in una pagina descriptis duos grossos, pro instrumentis contractuum coram rectore factorum, octo grossos.

^a W rękopisie: formutas.